خلاصه مطالب جلسه اول

۱۴۰۲/۷/۱۶

عرفان ابن عربی آبشخور اصلی فلسفه صدرایی

عنصر اصلی و هویتی فلسفه ملاصدرا را تفکر عرفانی ابن عربی شکل داده است.

تفکر عرفانی ابن عربی بسیار موثر بوده است، چون توانسته است زبان شهود را به زبان استدلال و برهان نزدیک کند. ویژگی زبان فلسفه این است که شمول دارد و قابل تعمیم است. زبان شهود قابل تعمیم نیست. باید ابتدا تعبیر شود و از زبان راز، ابهام و ایهام تبدیل به زبان عام گردد، تا تصور و درک برای مخاطب حاصل ‌گردد و معناداری حاصل ‌شود، سپس توصیف گردد.

ابن عربی به عنوان پدر عرفان اسلامی توانسته است به دلیل فراگیری و وسعت شهودات در قالب نظام واره، مشاهدات را توصیف کند، نه اینکه مستدل سازد.

شاهکار این است که مشاهداتی که به دلیل اختلال زبانی منشأ تکفیر، تفسیق و جنون عرفا بود، توصیف گشته و از فقر زبانی خارج می‌گردد.

تصدیق پس از مرحله وصف پذیری است، لذا ملاصدرا پس از وصف پذیری ابن عربی به استدلال می‌پردازد. ملاصدرا کوشیده است توصیف‌های ابن عربی از مشاهدات را مستدل کند که در قالب چهار سفر عارفانه، اسفار را تبیین و برهانی نمود.

برای فهم بحث اصالت وجود، مراتب وجود و تشکیک وجود ملاصدرا، باید بر وحدت وجود ابن عربی واقف بود تا داوری شکل گیرد، همچنین در بحث حرکت جوهری ملاصدرا  باید به بحث تجدد امثال ابن عربی واقف بود، هر چند دامنه تجدد امثال وسیع‌تر از حرکت جوهری است و مربوط به کل وجود است، حتی موجودات مجرد؛ اما حرکت جوهری فقط برای موجودات عنصری و مادی تبیین شده است.
حلقه های مفقوده در فلسفه کلاسیک، مدرسی و اسلامی

تکامل پذیری تاریخی علم

با توجه به اینکه همه علوم  با هم مرتبطند و هیچ حوزه‌ای از علم گسیخته از حوزه دیگر نیست، هیچ علمی هویت فردی ندارد. همه علوم با همدیگر هویت جمعی دارند و اندیشه ها هم، اندیشه‌های کاملاً فردی نیستند، بلکه برآیند آراء و اندیشه‌های پیشین هستند و به نوعی در ارتباط با اندیشه‌های قبلی قرار دارند و اساساً معرفت، دانش و علم یک هویت جمعی و یک هویت تاریخی دارند. هویت تاریخی به این معنا که در طول تاریخ؛ معرفت، دانش و علم بشری یک فرایند تکامل پذیر دارند. تکامل پذیری تاریخی یکی حلقه‌های مفقوده‌ای در فلسفه صدرایی است. هر چند علم در فلسفه صدرایی ویژگی و رویکرد وجودی دارد و همه موضوعات را در بر می‌گیرد، مانند: اشتدادی بودن و مرتبه پذیری برای علم، و هرچند این قدم مهمی برای درک ماهیت علم است تا بتوانیم مسئله تکامل پذیری علم را مبناسازی کنیم، اما کافی نیست. مسئله تکامل پذیری معطوف به روند تاریخی، مورد غفلت واقع شده است.

حصه ها و اختصاصیات مراتب وجود

وجود منبع تمام کمالات است، یعنی تمام اوصاف اصلی در وجود می‌باشد. علم، حیات و قدرت در وجود هستند و امری وجودی هستند. ام الصفات و ام الاسماء؛ علم، حیات و قدرت هستند و چیزی که از وجود بهره‌مند است، از این اوصاف بهره‌مند است. هر ذره ای که وجود دارد، این اوصاف ذاتی با او هستند، یعنی آن ذره علم دارد، حیات دارد، قدرت دارد و در مراتب وجودی؛ نبات، گیاه، حیوان و انسان در این صفات دارای شدت و ضعف هستند.  یکی از حلقه‌های مفقوده، بحث از ویژگی‌های هویت بخش حصه‌های وجودی است. وقتی از اصالت وجود، تشکیک وجود و اشتراک معنوی وجود بحث می‌کنیم، باید وارد اختصاصیات مراتب وجود شویم و عناصر و صفات هویت بخش هر کدام از مراتب وجودی را را برشماریم.