تولد و خانواده : در تهران، در خانواده اي منسوب به بزرگ سياستمدار دانشمند ، فقیه ، ادیب ، پاك زيّ و مصلح تاریخ ایران ، صدر اعظم شهید ميرزا سيد ابوالقاسم حسيني قائم مقام فراهاني متولد گرديد. پدر او نبيرهء قائم مقام مي باشد بنابر اين نَسَب «قائم مقامي» با پنج واسطه به صدر اعظم شهيد (قائم مقام فراهانی ) مي رسد و نسب قائم مقام نيز بر اساس شجره نامۀ خانوادگی با سي و چهار واسطه به امام زين العابدين (ع) منتهي مي گردد.
تحصيلات در تهران : او كه در سالهاي پيش از انقلاب اسلامي پس از چند مرحله آزمون، به عنوان دانش آموز برگزيده در مدرسه آلماني ها در تهران (كوچه يخچال) پذيرفته شده بود. در همان سالهاي نخستين تحصيلات رسمي، با تشويق پدر، انتخاب ديگري كرد و در حاليكه نوجوان نورَسي بود راهي حوزه علميه شد.
اساتيد در تهران: تا سطح عالي فقه و اصول را در تهران از محضر استادان بزرگي چون آيت الله ميرزا عبدالكريم حق شناس، آيت الله ميرزا حسن اصطهباناتي، آيت الله ميرزا ابوالقاسم تنكابني ، آیت الله سید ضیاء الدین استرآبادی و آيت الله شيخ مرتضي انصاري اهوازي فرا گرفت. علاوه بر آن در تهران تحت تربیت اخلاقی عالم ربانی آیت الله میرزاعبدالکریم حق شناس قرار گرفت و در فلسفه ، منطق ، عرفان و تفسیر نيز از اين استادان بزرگ حوزه تهران بيشترين بهره را برد:
آيت الله سيد رضي شيرازي – آيت الله شيخ محمد رضا رباني خراساني – آيت الله شيخ علي محمد جولستاني – آیت الله سید مرتضی ایروانی
تحصيلات در قم: در حوزهء علمیه قم، جهت بهره گيري از آيت الله محمد تقي ستوده براي بار دوّم كفاية الاصول را در نزد ايشان فرا گرفت و بخش پاياني مكاسب (خيارات) را نيز در محضر آيت الله پاياني به اتمام رساند و هم زمان در دروس خارج فقه و اصول نيز شركت نمود.
استادان در قم: وي از استادان متعددي در حوزه علميه قم بهره برد و برخي از آنان كه از سه تا دوازده سال (بصورت هم زمان و يا طولي) شاگردي شان را كرده است چنين نام دارند:
«فقه» : آيت الله ميرزا جواد تبريزي – آيت الله شيخ حسين وحيد خراساني – آيت الله سيد محمد روحاني – آيت الله ميرزا هاشم آملي – آيت الله شيخ محمد علي اراكي.
«اصول فقه» : آيت الله شيخ حسين وحيد خراساني – آيت الله سيد محمد روحاني – آيت الله سيد كاظم حايري .
«رجال و درايه» : آيت الله شيخ محسن حرم پناهي – آيت الله سيد محمد مددپور
«فلسفه» : آیت الله حسن زاده آملی – آیت الله سید رضا صدر – آيت الله انصاري شيرازي – آيت الله جوادي آملي
«عرفان» : آيت الله حسن زاده آملي – آيت الله سيد كمال موسوي شيرازي
تدريس در حوزهء علميه : گذشته از تدريس متون ادبي و سطوح مقدماتي از ابتداي تحصيل، تدريس سطوح عالي فقه و اصول (مكاسب و كفايه) ، تدريس خارج فقه و اصول
برخی از موضوعات خاص و تک نگاری های اصول فقه : بناء العقلاء کأحد منابع الإجتهاد و نسبتها بالعقل - دورالعقل و مراتبه فی استنباط الحکم الشرعی - العرف و شأنه فی تشکیل الحکم و تشخیص الموضوع – البحث المنهجیة و المعرفیة فی مراتب منابع الاجتهاد ( بحث از ارزش معرفت شناختی منابع پنجگانه اجتهاد ( عقل ، کتاب ، سنت ، اجماع ، بناء عقلاء ) – الاجتهاد و التقلید ماهو؟ ( بحث از ماهیت و ملاک اجتهاد و تقلید ، اقسام و مراتب آن ، محدوده ، شرایط و حدود عقلی آن ) – الاستنباط في مجال الفراغ التشريعي - مفهوم الحجة و ملاک الحجیة فی الإمارات – المناطات فی الأحکام الشرعیة و کیفیة اصطیاده و استنباطها – شرطی الوجوب و الواجب – الخطبات القانونیه و الخطابات الشرعیه – الطلب و الإرادة – حجیة الخبر الواحد؟ - التعادل و التزاحم ، الفرق و طرق الجمع و الحلُ – و....
برخی از نظریه های خاص و تک نگاری های فقهی : اصل التعایش السلمیُ مع الآخرین – نبذة من الأصول التأسیسیة الحدیثة و القواعد المُحَکَمُة الفقهیة - الفروق بین العقود و العهود - شرائط إقامة الحدود - المسائل المستحدثه ( گزيده اي از مسائل مهم فقهي نظير الفجر في الليالي المقمره– الملاك في وحدة الأُفق – ثبوت الهلال و حكم الحاكم – حكم التداوي بالاعيان النجسه – مصافحۀ الاجنبيه – حدّ الستر – الكفر و الكافر – احكام الارتداد – منكر الضروري – احكام الكتابي – الملكية و المالية – عمل الصور – حكم الاستنساخ – ملكية الخمس ) – الحکم و الحق – احکام الرباء - و....
تدریس سطوح عالي فلسفه و عرفان : الأسفار الأربعة ج 1 و 2 و 3 و 6 - نهاية الحكمة – منظومه حكمت – شرح فصوص الحكم – منازل السائرين – رسالة الولاية – مصباح الهداية.
تدريس در دانشگاه : وي سالها به عنوان عضو هيئت علمي و در سمت استاديار در دانشگاههاي مختلف در دوره تحصيلات تكميلي به تدريس در رشته هاي فلسفه و كلام اسلامي، اديان و عرفان و فقه و مباني حقوق اسلامي اشتغال داشته و راهنمايي و مشاوره دهها رساله دكتري و فوق ليسانس را عهده دار بوده است.
همچنين در سال 1374 از سوي دپارتمان مطالعات خاور نزديك دانشگاه بر كلي آمريكا به تدريس در دوره هاي عالي در رشته اي عرفان و الهيات دعوت گرديد.
آثار و تأليفات : از سال 1362 كه نخستين كتاب وي منتشر گرديد تاكنون در طول بيش از 20 سال حدود 20 جلد كتاب و بيش از دویست مقاله در موضوعات تخصّصي و فرهنگي از او منتشر شده است و اين علاوه بر دهها مصاحبه انجام گرفته با روزنامه ها و نشريات مختلف داخلي و خارجي می باشد.
برخي از اين آثار به زبانهاي عربي، انگليسي و آلماني و ترکی ترجمه شده اند.
كتاب «كاوشهاي فقهي» كه در برگيرندهء مجموعه اي از آراي فقهي او در فاصلۀ زمانی سالهای 1365 – 1370 ش . است در نخستين جشنواره كتاب سال حوزه هاي علميه ( 1376 ) از میان کلیه آثاری که تا آن تاریخ منتشر شده بود ، در دو رشتهء فقه و اصول رتبهء نخست را به خود اختصاص داد. یادآور می شود پس از گذشت سالها از برگزاری این جشنواره ، همچنان کاوشهای فقهی تنها کتاب برگزیده ای است که دو رتبه فقه و اصول را بصورت توأمان حائز می باشد.
انديشه : در سلسله مقالات «نقش شناختهاي بشري در معرفت ديني» به قلم وي در سال 1368 با بررسي فنّي استنباط در منطقة الفراغ شرعي، براي نخستين بار الگويي حداقلي از شريعت بر مبناي مباني پذيرفته شده اجتهاد و اصول فنّي فقه ارايه گرديد.
تبیین دخالت روشمند عقل بشري در تمام مراحل فرايند استنباط حكم شرعي – تفكيك ميان مشروعيت سابژكتيو (حقانيت) از مشروعيت آبژكتيو (مشروعيت اقدام ) و تأكيد بر ضرروتِ شرعي دوّمي در استقرار حاكميّت سياسي و تصميم گيري هاي اجتماعي بر مبناي اصول فني فقه – نقد روش شناختي اجتهاد و ضرورت شکل گیری فرایند استنباط فقهی در ساختار هرمی منابع دینی ( رویکرد سیستمی به مجموعه منابع ) ، تأكيد بر نقش محوريِ كتاب (قرآن) در منابع فقه به عنوان متن قانوني و تأسيس و استخراج اصول و قواعد كلّي حاكم از آن ، ضرورت تأثير استنباط فقهي از قوانین وجودی و قواعد كلامي و نیز اصول مؤسّس قرآني در كنار قواعد فقهي ، تبيين اثبات اينهماني انسان و جهان از طريق اثبات اينهمانيِ وجود و معرفت ، تبيين نسبت توليدي ميان وجود و حقّ وبرگشت همه اقسام حقوق به ذات وجود ، تبیین روش تدبّریِ تفکر و برتری آن بر روش فلسفی و شهودی ، تعریف و تبیین مفهوم عینیت و حقیقت بر مبنای موقعیت و نسبت های وجودی ، طرح نظریه معقول تبادری به عنوان جایگزین معقول ثانوی فلسفی و …. برخی از مهمترين نظريه هاي ارايه شده در آثار و دروس آيت الله قائم مقامي مي باشد.
فعاليت ها : در كنار فعاليتهاي علمي كه هميشه اشتغال اصلي او بوده اند پاره اي مسؤليت هاي دانشگاهي و اجتماعي بخشي از فعاليتهاي او را تشكيل مي دهند: نماينده گي رهبري در دانشگاههاي تهران و علوم پزشكي – عضويت در شورايعالي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي ايران – عضويت در هيأت امناي دانشگاه بين المللي مذاهب – عضويت در شوراي فرهنگي آموزش عالي – رياست گروه فلسفه و كلام شوراي بررسي متون دانشگاهي – عضو شوراي بررسي و اعطاي رتبهء علميِ مجلات و نشريات دانشگاهي – عضو هیئت ارزیابی علمي - تخصّصي اعضای هیئت علمی ( گروه های فلسفه و کلام ، عرفان و اذیان ، فقه و حقوق اسلامی، قرآن و حدیث ) در چند دانشگاه، از آن جمله مي باشد.
قائم مقامي كه پيشتر ، قبل از رسیدن به 20 سالگی اجتهاد وي از سوي برخي از اساتيدش مورد تأييد قرار گرفته بود ، با وجود بي نيازي از تأئيديه اجتهاد، در سال 1367 پس از شركت داوطلبانه در آزمون اجتهاد خبرگان، امتياز عالي كسب نمود و به طور مستقّل در انتخابات خبرگان رهبري حضور يافت و حدود نيم ميليون از آراي شهروندان تهراني را به خود اختصاص داد.
وي در سالهای اقامت در كشور آلمان در مسؤليت مركز اسلامي هامبورگ و رئيس آكادمي علوم اسلامي آلمان و رياست شوراي مسلمانان هامبورگ فعاليت د.اشت . نخستین تشکل سراسری و رسمی شیعه در اروپا را با نام اتحاديه اروپايي علما و تئولوگ های شيعه به دست وی پایه گذاری گردید و خود به مدت 10 سال ریاست آن را برعهده داشت. قائم مقامی همچنین برای نخستین بار به تأسیس مجلس اعلای شیعیان آلمان اقدام نمود که به حضور شیعه در جامعه آلمانی رسمیت بخشید . وی با رأی جمعیت های شیعی به عنوان اولین رئیس این مجلس انتخاب گردید.– مشارکت در تشکیل نخستین کنفرانس رهبران ادیان بزرگ توسط اتحادیه اروپا در بروکسل ، به عنوان رهبر شیعیان در کنار سایر رهبران ادیان ، به تصویب رساندن روز مرکز اسلامی ( مسلمانان ) در تقویم سالانه هفته فرهنگی اروپا ، ایراد دهها سخنرانی در کنفرانسهای علمی و بین الادیان، مصاحبه با روزنامه ها و رسانه های مهم اروپایی و ارتباطات گسترده و موثر با رهبران دینی . سیاسی اروپا به منظور شناساندن چهره حقیقی اسلام بر مبنای اعتدال و عقلانیت دینی از جمله مهمترين اقدامات وي در مدت اقامت در اروپا مي باشد. نامه او به پاپ بندیک شانزدهم پیرامون ضرورت تصحیح نگرش به اسلام و طرح ایده گفتگو برای تفاهم ، که با پاسخ محترمانه و ارائه توضیح اصلاحی از سوی پاپ روبرو شد ، بازتاب گسترده ای در رسانه های اروپایی داشت . و هچنین بیانیه او در محکومیت ترور و تبیین حرمت دینی افراط گرایی ، موجی از توجه افکار عمومی در سطح اروپا و آمریکا را بدنبال داشت. مجموعه این فعالیت ها آنچنان بود که موجب گردید علی رغم جریان سازمان یافته اسلام هراسی ، خصوصا در میان رسانه های غربی ، تأثیر بیسابقه این تلاش ها مورد اذعان و اعتراف بسیاری از نخبگان و رهبران دینی و سیاسی قرار گیرد. در کتاب " مسلمانان در اروپا یا مسلمانان اروپا / تجربه های یک آیت الله " که بر اساس تجربه فعالیت های آیت الله قائم مقامی تنظیم و توسط انتشارات هانس شیلر در برلین منتشر شده ، گزیده ای از اظهار نظر های شخصیت ها و رسانه های اروپایی روایت گردیده است.
پرفسور اُدو اشتاین باخ مستشرق معروف آلمانی " قائم مقامی " را طراح گرایش نوینی در الهیات ادیان به نام " الهیات صلح و همزیستی " معرفی می کند که به تغییر اساسی در مناسبات میان ادیانی و تعامل جامعه اروپایی با مسلمانان انجامیده است.
قائم مقامی تاکنون با دانشگاهها و آکادمی های علمی متعددی در آلمان و اروپا همکاری علمی داشته و علاوه بر ارائه دهها کنفرانس و درسگفتار برای اساتید و دانشجویان فلسفه و الهیات در موضوعات الهیات تطبیقی و بصورت خاص اسلام و مسیحیت ، در تدوین چندین کتاب و مجموعه تخصصی دانشگاهی مشارکت داشته و مقالاتی از وی در نشریات دانشگاهی منتشر گردیده است. همچنین مکررا از سوی برخی دانشگاههای آلمان و سوئیس به تدریس دعوت شده که به دلیل عدم سازگاری با برنامه ها و شرایط زندگی وی ، مورد پذیرش قرار نگرفته اند.
او اکنون علاوه بر ریاست هیئت موسس اتحادیه اروپایی علمای شیعه ، ریاست انستیتو اروپایی الهیات صلح را نیز برعهده دارد.